‘Brutality begins where skill ends’
E. von Neindorf
.
Wat kunnen wij in deze tijd van de oude klassieke meesters leren is de vraag. De overlevering van de klassieke rijkunst, het hippologisch erfgoed, heeft zich al eeuwen bewezen. Het is van leermeester naar leermeester geëvolueerd. En het is in de oude instituten bewaard gebleven zoals in de spaanse rijschool in Wenen, in Jerez, Portugal en Saumur. Het is een gezonde systematische training, geweldloos, die is afgestemd op de individuele natuurlijke biomechanische aanleg en anatomie van het paard. Wetenschappelijke kennis was er in die tijd niet. Toch kon het paard gezond tot op een hoge leeftijd goed presteren en de moeilijkste oefeningen uitvoeren. Dat is tegenwoordig anders terwijl welzijn van het paard nu juist trending topic is. Vanuit mijn dagelijkse waarneming, equi-praktijkwetenschap filosofeer ik over een nieuwe paardvriendelijke rijkunst.
.
Paardenwelzijn
Om het welzijn in de rijkunst te kunnen doorgronden, ga ik eerst kijken wat er verstaan wordt met de term paardenwelzijn in de theorie. Paardenwelzijn, volgens DWW, gaat over de kwaliteit zoals dat door het paard wordt ervaren. Ofwel het gelukkig houden van paarden, en vooral het voorkomen van stress. Signalen van stress zijn belangrijk om te leren (h)erkennen bij je paard op stal maar ook tijdens de training. Zijn deze stresssignalen van je paard van korte duur of zijn ze chronisch geworden?
Het negeren van die signalen en gewoon doortrainen kan voor (over)spanning en mogelijk een fysieke compensatie tot gevolg hebben.
Compensatie in de beweging geeft meestal een extra belasting op pezen, banden, spieren of gewrichten. Waardoor er blessures zouden kunnen ontstaan.
.
Blessurepreventie
Het wetenschappelijk bewegingsonderzoek van de VU, ten behoeve van blessurepreventie bij paarden in de draverij, wat door middel van sensoren bewegingsaflopen bestudeert, laat het volgende zien: Hoe beter het paard zijn gewicht kan verdelen, hoe beter de bewegingsaflopen zo symmetrisch mogelijk kunnen verlopen. Dit helpt om blessures te voorkomen. En zorgt voor een betere belasting en belastbaarheid van het paard.
Een andere benadering kan ook zijn: een beter paard fokken. Die al een bouw heeft waar de balans zo optimaal mogelijk is. Maar de praktijk is anders, het gemiddelde paard heeft geen perfecte bouw, heeft ongelijke hoeven, ongelijke schouders, ongelijke bespiering, een weke rug en allerlei zwakke schakels. Bij een niet aangepaste training ligt al snel een blessure op de loer.
.
Pijnevaluatie
Pijnevaluatie en overbelasting is het vaststellen van hoeveel pijn het paard heeft. Een hartslagmeter kan daarin ook inzicht geven. Pijn kan voorkomen in spieren, banden, pezen en ligamenten. Soms is er alleen een verandering in het gedrag op te merken. Of signalen in de training zoals het niet voorwaarts zijn, vluchten, bokken, slaan en steigeren.
Definitie welzijn en welzijnkwaliteit:
Ook in de gids voor goede praktijken van de sectorraad paarden is de definitie van welzijn gebaseerd op de 5 vrijheden van de commissie Brambell in 1965. Deze zijn:
- vrij van dorst, honger en onjuiste voeding;
- vrij van fysiek en thermaal ongerief;
- vrij van pijn, verwonding en ziektes;
- vrij van angst en chronische stress;
- vrij om hun natuurlijke gedrag te vertonen.
In het eu-project welfarequality is een Europese systematiek voor het meten van dierenwelzijn ontwikkeld. Het bestaat uit 4 klassen namelijk: normaal gedrag, goede voeding, goede gezondheid en goede huisvesting. Er zijn steeds meer aanwijzigingen dat mensen en dieren vergelijkbare emoties kennen. De hersenstructuur en hersenprocessen lijken op elkaar. Om een goed dierenwelzijn te borgen, moeten negatieve emoties zoals angst, stress en frustratie worden beperkt en positieve emoties zoals veiligheid, tevredenheid en plezier worden gestimuleerd.
Ook de manier waarop mensen met dieren omgaan heeft veel invloed op de emoties die het dier ervaart. Met een positieve dier-mens relatie ontwikkelen dieren minder angst voor mensen en dat maakt ze ook makkelijker in de omgang.
Maar wat betekent al die aandacht voor het welzijn van het paard in de praktijk?
De informatie over een systematische manier waarop getraind zou kunnen worden, de promotie van een gezonde mens en paard interactie (samenwerking), de kennis van de biomechanica, belasting en belastbaarheid en de vertaalslag van het wetenschappelijk research naar de praktijk, ik zie er nog weinig van terug. Veel ruiters geven meestal hetzelfde antwoord waarom ze geen zin hebben om hun zit te verbeteren of grondschool voor hun paard te doen. “Daar heb ik geen tijd voor, dat duurt me allemaal veel te lang. Ik ga er wel op zitten!”
.
Grondschool voor het paard
De grondschool, werk aan de hand, werk aan de enkele lijn, en dubbele lijnen en lange teugel van het paard is niet alleen in de sport als training helemaal verdwenen maar ook op de manege. Na de opkomst van de sport in de jaren 60, is de voorbereiding zowel mentaal als fysiek voor het rijden grotendeels vervangen door longeren met hulpteugels. Terwijl het nog wel in de instrukteurs boeken vermeld staat die zijn uitgegeven in de jaren 40. Zoals in het boekje van ritmeester Oscar Frank, geschreven voor de Zwitserse cavalerie, waarin kolonel Handler van de Spaanse rijschool over klassieke dressuur schrijft. Ten tijde van de grote leermeesters zoals Pluvinel, Guérinière vormde de dressuur een onderdeel van de opvoeding van de jongeren uit een bepaalde klasse. Nu is de sport voor iedereen geworden. De rijkunst kenmerkt zich door bewegingsharmonie, en het doel ervan is de eenheid van mens en paard in zijn uiterste volmaaktheid (haute école).
.
Kennis over het wezen paard
Erg belangrijk onderdeel voor het welzijn is de kennis van de ruiter over de biomechanica, de psyche en gedrag van het paard. Wanneer je de conformatie van je paard observeert. Van de top en onderlijn, het onderling verband van voor-, midden- en achterhand. Je leert hiervan wat de aandachtspunten van jouw paard in de training zullen zijn. In de dagelijkse praktijk van de rijderij worden de rijkunstige principes en de grondprincipes van de klassieke rijkunst niet of nauwelijks toegepast. Hierdoor ontstaat er snel miscommunicatie en reageert het paard niet op onze menselijke logica. Vaak gaan ruiters een gevecht aan met hun paard waarbij resultaten worden afgedwongen met of zonder hulpteugels, sporen, zweep of zit, hand en been.
.
Welzijn en vergeten kennis in de basistraining van het paard
Er is weinig kennis van de anatomie van het paard en de invloed van de ruiter daarop, waardoor rugklachten, kreupelheid en scheefheid in de hand worden gewerkt.
In het ruiterboek uit 1947 staan al vele aanwijzigingen voor het welzijn van het paard tijdens de basistraining, de campagenschool. “Eenmaal de volte rond en beloonen. Absoluut verkeerd is het, te trachten het paard door zweepslagen in galop te houden. Wanneer het arme dier zoo wordt opgejaagd (en bestraft- waarvoor eigelijk!?!) worden zijn sprongen te lang en kan het helemaal niet aan de eischen voldoen.”
Er is geen onderdeel van de rijkunst waarin zooveel geschutterd en mishandeld wordt als bij het springen. Dit boek geeft inzicht in hoe de grondschool, werk aan de hand, longeren en rijden in opbouw in de basisafrichting geïntegreerd werd. En het geeft meteen een onderdeel, werk aan de hand, van de vergeten kennis in de rijkunst, aan. Dat vind je nu niet meer in de theorie van de opleiding voor de examens van de federatie van Nederlandse rijscholen. Al in de jaren 50 werd gesproken over de vergeten kennis van de rijkunst. En dat is nog nauwelijks veranderd in 2015! Het doel is niet meer het paard een leven lang gezond en atletisch tot op hoge leeftijd te houden maar snel af te richten op z-nivo in de sport uit te brengen en te verkopen. Vooral handel lijkt het doel.
.
En de belangrijke vraag tot slot; wat komt er eigenlijk terecht in de praktijk van al die mooie woorden in de boeken? Nog niet heel veel, als je kijkt naar de hoeveelheid blessures die in de klinieken behandeld worden. De paarden die jong al opgebrand zijn in de sport of hun glans verloren zijn en niet meer kunnen presteren of onbruikbaar zijn geworden.
Ik wil eerst het welzijn tijdens het rijden, discipline-onafhankelijk, in een aantal rubrieken onderverdelen.
Het welzijn in de rijkunst is de koppeling van historische gezonde rijkunst naar de huidige wetenschap. Deze nieuwe en historische inzichten doen een nieuwe rijkunst traditie ontstaan. De Society of the natural art of riding for equitation welfare laat inzicht en overzicht zien in de transitie naar de nieuwe rijkunst en een nieuwe traditie in de zadelmakerij.
.
Basisprincipes
1. Het leren van een totale structuur en systematiek in de training van paarden
2. Alles over interactie tussen ruiter en paard
3. De 7 p’s in de training
4. De 4 f’s zijn flight, fight, freeze en faint: het paard is van origine een vluchtdier
5. Equestrian principes
6. Grondbeginselen van de rijkunst
7. Trainingsprincipes, de essentieele elementen
8. Biomechanica principes
9. Het ‘denkende’ paard, kalm, gehoorzaam en ontspannen
10. De ‘denkende’ ruiter, training voor 2, zorg dat je een team met je paard kan worden
11. Leermethodes vanuit de natuur, ethologie, ontspanning, en vrijheid van het paard.
12. Horse equipment
13. De zadelwijzer, bitmanagement en hoofdstelcheck.
.
Niet- en welzijn in de rijkunst
1. Niet-welzijn tijdens de training met als oorzaak het zadel, het harnachement of equipment. Als het niet passend is en ten koste gaat van de performance of blessure en ongemak, wonden, drukkingen e.d. ten gevolge heeft. Ook hier is het ambacht grotendeels verloren gegaan. Maar vele optomingen van toen zijn zeker niet aan te raden. En eigenlijk is er relatief weinig bekend over de krachten van ruiter en zadel op de rug van het paard. Er zijn vele factoren die een rol spelen. Hier is zeker een behoefte aan een nieuwe traditie wat mij betreft.
Bijvoorbeeld de aansnoer neusriem te strak aangesnoerd om te voorkomen dat het paard zijn mond open kan doen. Maar als dat niet kan, kan de kaak niet ontspannen (zeer oncomfortabel voor het paard). “De mond is de barometer van het lichaam van het paard.” Een citaat van Baucher. Slechtpassende bitten die verwondingen veroorzaken door een onvriendelijke ruiterhand. De mobiliteit van het mechanisme van de tmj, de temporo-mandibulair gewricht en de buiging is 1 van de sleutels van de ontspanning van het lichaam.
Het vastbinden van paarden door het gebruik van verkeerd gebruikte hulpteugels. Gebroken boom van zadels, te krappe, te wijde en slecht passende zadels, niet in balans zijn van het zadel. Spoorverwondingen op de buik van het paard.
2. Het trainen vanuit angst en dwang in plaats vanuit de beloning.
3. De 7 p’s, namelijk Pleasure, Positivity, Praising, Prevention, Patience, best Performance en Prestation. Door deze 7 P’s wordt het plezier voor 2, ook in wedstrijdverband! Het doel van equitation welfare is dan ook dit teamverband door een systematische opbouw in de training voor paard en ruiter te bereiken.
4. Oskar Frank: het toepassen van bruut geweld echter zal van het paard maken wat eens door een van mijn leraren op de militaire academie gezegd werd om ons, soldaten van de cavalerie te ergeren: ‘mijn heren, het paard is een roofdier, van voren bijt het, vanachter slaat het en in het midden is het onaangenaam.’
5. Passende training: voor elk paard. Wanneer de trainer zich bij het niet lukken van een oefening, zich 3 vragen afvraagt. Heeft het paard begrepen wat je wil? Is het hem in zijn gedachtenwereld duidelijk geworden wat van hem verlangd wordt? Is het paard lichamelijk en psychologisch in staat de verlangde verrichting uit te voeren? Of wil het niet?
6. Steinbrecht zei al: de grenzen van de duidelijkheid van de hulpen liggen daar, waar deze pijn gaan veroorzaken doordat een spanning in de spieren ontstaat.
7. De klassieke school beschouwt het paard altijd als eenheid, waarbij de hoogste waarde wordt gehecht aan het doen overeenstemmen van de lichamelijke en geestelijke ontwikkeling van het paard. Een paard die door de africhting fysiek niet mooier wordt, trotser van houding of gehoorzamer in zijn gedrag en waaraan men het plezier in eigen vermogen niet kan onderkennen aan het orenspel of uitdrukking van de ogen, is slechts gedrild en niet afgericht in de klassieke betekenis van het woord.
8. Xenophon gaf het al weer: de goden hebben de mens de gave gegeven door middel van woorden te leren wat zij moeten doen, het is duidelijk dat men een paard met woorden niets kan leren. Men zal de kloof tussen twee verschillende geesten moeten overbruggen. Intuïtie zowel als fundamentele kennis van de algemene psychologie van mens en dier. De 4 f’s van paard: Flight, fight, freeze and faint.
9. Systematische werkmethode, grondslagen van de klassieke rijkunst, voor het paard, door keuze en opeenvolging van de verschillende oefeningen zorgt voor rust, ontspanning, veiligheid en welzijn.
10. Het kennen en kunnen van trainingsprincipes door de ruiter.
11. Uit een boek (of via sociale media) kan men niet leren rijden. Is nog steeds een uitspraak die zijn waarde heeft behouden. Als ruiter en trainer moet je kilometers maken en heel veel praktijkervaring opdoen en blijven leren. Pluvinel heeft het over het verschil tussen een goede en een mooie ruiter om dit nog extra te illustreren.
Als ruiter heb je ook een systematische opleiding nodig: paardmanschap, ruiterschap, en rijkunst en sportmanschap( hierbij is sportpsychologie, conditie, concentratie en focus nog van extra belang)
12. Guérinière zei het al: slechte gewoonten kunnen ontstaan door slecht management, en als die slechte gewoonte eens geworteld is, wordt het steeds moeilijker om te corrigeren.
.
.
Belangrijk voor het welzijn in de rijkunst is dat ruiters kennis maken met een progressief scholingssysteem voor het paard om een belangrijk doel te bereiken namelijk een licht, gehoorzaam en kalm paard.
